«Ամուլսարի ոսկու հանքի տարածքում կան ՀՀ Կարմիր գրքում գրանցված բույսեր և կենդանիներ: Բաց հանքի և կից կառույցների շահագործումը հանգեցնելու է դրանց ապրելավայրերի կորստին կամ առնվազն վատթարացմանը. անխուսափելիորեն կրճատվելու է թվաքանակը: Այս ամենը հակասում է հայաստանյան մի շարք օրենքներին եւ «Եվրոպայի վայրի բնության և բնական միջավայրի պահպանության մասին» ու «Կենսաբանական բազմազանության մասին» կոնվենցիաների դրույթներին»,-սա հատված է Բնության համաշխարհային հիմնադրամի(WWF) հայաստանյան մասնաճյուղի՝ Ամուլսարի շահագործման վերաբերյալ 2017 եւ 2018թթ. մասնագիտական եզրակացություններից, որոնց ուսումնասիրության հիմքում «Լիդիան Արմենիա»-ի՝ հանքի շահագործման ծրագրի ՇՄԱԳ(շրջակա միջավայրի ազդեցության գնահատում) փաստաթուղթն է:
Ըստ WWF-ի՝ ՇՄԱԳ-ում կենսաբազմազանության ուսումնասիրություններում ուշադրության չեն արժանացել ՀՀ Կարմիր գրքում գրանցված մի շարք տեսակներ.
Հայկական մուֆլոն
Այս զգայուն տեսակի բացակայությունն Ամուլսարի տարածքում մարդկանց և տեխնիկայի առկայության ժամանակ հասկանալի է, բայց WWF-ի ՝ մուֆլոնի ապրելավայրերի մոդելավորումը ցույց է տալիս, որ Ամուլսարը և հարակից տարածքները կարող են լինել կենդանու ապրելավայր, ինչպես նաև՝ միգրացիոն ուղի՝ Զանգեզուրի լեռնաշղթայից դեպի Ղարաբաղի լեռնաշղթա: Սա հաստատվում է մի շարք դաշտային ուսումնասիրություններով:
«Մատնունի ծիրանավոր»
Հանքարդյունաբերողի ՇՄԱԳ-ում նշվում է, որ 2012 թ.-ին Ամուլսարի գագաթային գոտու ժայռերում արձանագրվել է ՀՀ բույսերի Կարմիր գրքում գրանցված «Մատնունի ծիրանավոր»-ի (Potentilla porphyrantha) նոր ենթապոպուլյացիա, բայց չի ասվում, թե ում կողմից է այն հայտաբերվել: Այդ ենթապոպուլյացիան առաջին անգամ հայտնաբերել են բույսերի կարգաբաններ, կենսաբանական գիտությունների թեկնածուներ Պավել Ղամբարյանը և Անուշ Ներսեսյանը՝ հայտնի բուսաբան, պրոֆեսոր Էլեոնորա Գաբրիելյանի ղեկավարությամբ, երբ 2012 թ.-ին WWF-ը կազմակերպեց արշավ դեպի Ամուլսար և հարակից տարածք՝ դաշտային ուսումնասիրությունների նպատակով:
Ի դեպ, այդ արշավի մասնակիցներից WWF-ի աշխատակիցներ՝ սողունների և կաթնասունների մասնագետ Ալեքսանդր Մալխասյանը և թռչնաբան Վասիլ Անանյանը տարածքում հայտնաբերել են ՀՀ կարմիր գրքում գրանցված սողունների 3, թռչունների 15 և կաթնասունների 2 տեսակ: Մինչ այդ փաստը, ինչպես WWF-ի եզրակացությունում է նշվում, «Լիդիան Արմենիա»-ն հերքում էր ՀՀ Կարմիր գրքում գրանցված որևէ տեսակի առկայությունն Ամուլսարի տարածքում:
«Մատնունի ծիրանավոր» տեսակի պոպուլյացիայի, Գորշ արջի կենսամիջավայրի, ենթաալպյան մարգագետինների և լեռնային թռչունների բազմացման վայրերի պահպանության նպատակով հանքարդյունաբերողը նախատեսում է ստեղծել անձեռնմխելի տարածք, որի հստակ սահմանները վերջնական տեսքի կբերվեն համայնքների և նախարարության հետ լրացուցիչ խորհրդակցությունների արդյունքում: Այս մոտեցումը, ըստ WWF-ի, առաջին անգամ է կիրառվում Հայաստանում հանքարդյունաբերող կազմակերպության կողմից, ինչը ողջունելի է և կարող է կիրառվել այլ հանքավայրերում նույնպես: Սակայն, չնայած մանրակրկիտ մշակված կենսաբազմազանության կառավարման պլանին, մի քանի դիտարկումներ կան:
Մասնավորապես.
- Արդյո՞ք նշյալ կենդանիների տեղաhանման և վերաբնակեցման աշխատանքները կատարված են, քանի որ արդեն իրականացվել են բավականին լայնածավալ հողային և շինարարական աշխատանքներ, որոնց հետևանքով այդ կենդանիների կորուստ կարձանագրվեր:
- Եթե սողունների, այդ թվում՝ վտանգված տեսակների տեղափոխությունը իրականացվել է, ապա կա՞ կառավարության համապատասխան որոշում՝ ՀՀ Կարմիր գրքում գրանցված կենդանիների տեղափոխման և այլ վայրում վերաբնակեցման վերաբերյալ
- Բոլոր զննված փաստաթղթերում չի հայտնաբերվել որևէ մշակված նախագիծ փոքր կաթնասունների, սողունների և երկկենցաղների տեղափոխման և վերաբնակեցման վերաբերյալ. առկա՞ է նման նախագիծ, և եթե առկա է, ապա ինչու՞ չի ներկայացվել ՇՄԱԳ-ում
- Եթե տեղափոխումը այսպես թե այնպես իրականացվել է, ապա որտե՞ղ են վերաբնակեցվել այդ կենդանիները, ո՞վ և ե՞րբ է իրականացրել տեղահանումը, և արդյոք առկա՞ են համապատասխան արձանագրություններ, նկարներ և այլ փաստաթղթեր:
Այս հարցերն առաջացել են այն պատճառով, որ հողային և շինարարական աշխատանքների իրականացման արդյունքում վերոնշյալ կենդանիների մեծ զանգվածի կորուստներ կլինեն, այդ թվում՝ Ամուլսարի տարածքում հանդիպող ՀՀ կարմիր գրքում գրանցված տեսակների.
Մասնավորապես.
WWF-ի եզրակացության համաձայն՝ նշյալ կենդանիները հնարավորություն չեն ունենալու տեղափոխվել այլ ապրելավայրեր, և տարածքում առկա դրանց պոպուլյացիաները ոչնչացվելու են՝ ծանր տեխնիկայի, շինարարության և այլնի հետևանքով...
WWF-ի գնահատմամբ՝ Ամուլսարի հանքի շահագործման հետեւանքով ազդեցութուն կրող տարածքի թռչնաֆաունան եւս հարուստ է. այն ներառում է թռչունների 137 տեսակ, որոնցից 30–ը գրանցված են ՀՀ Կարմիր գրքում: Հանքարդյունաբերողի ՇՄԱԳ-ում, սակայն, նշվում է միայն մեկ տեսակ՝ Տափաստանային հողմավար բազե (Falco naumanni), որի համար որպես փոխհատուցում առաջարկվում է միայն մոնիթորինգ՝ 200,000 USD արժողությամբ:
ՀՀ Կարմիր գրքում գրանցված այլ թռչնատեսակների փոխհատուցման միջոցառումները բացակայում են:
WWF-ի ԵԶՐԱԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆԸ
1. Ամուլսարի ոսկեբեր քվարցիտների հանքավայրի կենսաբազմազանության ուսումնասիրությունները կատարված են բավականին լավ, սակայն կան որոշ բացթողումներ, մասնավորապես՝ չեն ուսումնասիրվել տարածքում հանդիպող սնկերը: Բացի այդ, լրացուցիչ ուսումնասիրություններ են պահանջվում՝ ՀՀ բույսերի և կենդնանիների կարմիր գրքերում գրանցված որոշ տեսակների վերաբերյալ(Ոզնատուփ մեխակ, սխտորագորտ, Անդրկովկասյան սահնօձ, բեզոարյան այծ, «Ապոլոն» թիթեռ):
2. Գնահատվել են առանձին տեսակները, նրանց վիճակը, տարածվածությունը, ապրելավայրերը, սակայն չի գնահատվել հանքավայրի ազդեցությունը ընդհանուր կենսացենոզի վրա, ինչպես նաև՝ ցիանիդի և ծանր մետաղներով հագեցած փոշու ազդեցությունը կենդանական և բուսական աշխարհի վրա:
3. Հանքարդյունաբերողի՝ Ամուլսարի ոսկեբեր քվարցիտների հանքավայրի կենսաբազմազանության պահպանման ծրագիրը հիմնականում վերաբերում է բույսի մեկ տեսակի՝ «Մատնունի ծիրանավոր» և կենդանու մեկ տեսակի՝ Գորշ արջ: ՀՀ կարմիր գրքերում գրանցված մյուս տեսակների համար պահպանության միջոցառումները հիմնականում սահմանափակվում են «Ջերմուկ» ազգային պարկի ստեղծմամբ:
4. Ամուլսարի հանքավայրի կենսաբազմազանության փոխհատուցման ռազմավարությունը հիմնականում սահմանափակվում է «Ջերմուկ» ազգային պարկի ստեղծմամբ:
Պատրաստեց Լուիզա Սուքիասյանը: Տեղեկատվությունը՝ Բնության համաշխարհային հիմնադրամի(WWF) հայաստանյան մասնաճյուղի տնօրեն Կարեն Մանվելյանի:
Aravot.am-ի ԿԵՆԴԱՆԱՊԱՏՈՒՄ նախագիծը պատրաստ է լսել շահագրգիռ կողմերի կարծիքները: Նախագծին դիմելու հեռախոսահամար՝ + 374 95 85 99 06