Wat we nodig hebben om te kunnen vonken? Op basis van zijn ervaringen bij gemeente Hengelo en geeft Otten een aantal tips:

• Visie en commitment Social return in het hart van de organisatie en de essentiële interne afstemming.
• Sociaal ondernemen in het DNA van onze organisaties
• Ruimte voor de dialoog en responsief handelen
• Een goede analyse van wat kan Van daaruit kun je verder kijken naar de mogelijkheden van de opdracht.
• Transparantie over prestaties
• Een duurzame insteek Bied duurzame oplossingen en voorkom draaideureffecten.

Inspiratie kunnen we daarbij halen uit:

• De bouwblokkenmethode. Inkopende partijen kiezen er in deze methode soms voor niet alleen naar de realisatie van arbeidsplaatsen te vragen in de social-return-uitvraag, maar maken het leveranciers ook mogelijk om via andere doeleinden social impact te realiseren.
• Proeftuinen Maatwerk voor Mensen. De proeftuinen zijn opdrachtoverstijgend en worden gerealiseerd met meerdere partners.
• Buy Social als onderdeel van social return.
• Werk aan de Kade. Deze Rotterdamse wijkcoöperatie biedt jongeren en deelnemers kansen om een eigen onderneming te starten. Ook zetten ondernemers aan de Westdijkse Kade zich in voor extra stage- leer- en werkplaatsen voor jongeren in deze wijk.

"Een gedegen uitvoering van social return kost tijd"

Uit de zaal komt de reactie dat het voor een bureau of bedrijf van 20 werknemers of kleiner vrij lastig is om social return goed toe te passen en uit te voeren. Eén van de aanwezige leveranciers licht toe: "Social return staat bij ons zeker op de agenda. De ideeën zijn er wel, maar een gedegen uitvoering kost tijd". Een inkoopadviseur van één van de inkoopuitvoeringscentra van het Rijk zou van de leverancier willen dat hij nadenkt over de ondersteunende activiteiten waarmee hij social impact kan creëren. Daarbij wil ze ook weten wat dit doet met de kosten bij de inschrijving. "De kansen voor social impact moeten we zéker gebruiken, maar we moeten ook weer niet te streng zijn." Otten legt Hans Kuilder, hoofd CDI-office bij SZW, voor of ze als kadersteller de voorwaarden om te vonken in voldoende mate creëren. "Dat proberen wij, deze dag is daar een goed voorbeeld van", laat Kuilder weten. Hij vervolgt: "Soms waren we te veel gefocust op regelgeving, waarmee je al snel in de tendens van 'kan niet' komt. Nu willen we het gesprek aangaan en kijken naar wat wél kan. Zo treedt SZW als ministerie steeds meer op als responsieve overheid."

Een onderzoekscoördinator van SZW vult Kuilder aan en vertelt dat zij de ruimte creëren voor het ontwikkelen van sociale initiatieven. Haar gesprekspartner deze dag, John Schattorie van Deloitte, laat weten dat het bij Deloittes missie past om toegang te creëren tot de arbeidsmarkt. De organisatie is één van de grotere leveranciers die al een Maatwerk-voor-mensen-proeftuin heeft. Ook heeft Deloitte een eigen Impact Foundation. Uit dit fonds financiert de organisatie ook andere initiatieven die bijdragen aan bijvoorbeeld structurele participatie.

"Ik heb vorig jaar de kans gehad, de kans gepakt en nu sta ik hier... als coach"

"Het is belangrijk om van incidentele naar meer structurele maatregelen te gaan om impact te creëren", reflecteert dagvoorzitter Marc Konings. Jolanda van Schaik (head of corporate responsibility, KPMG) en Wolter van der Vlist (coördinator inkoopbeleid en strategie bij Dienst Justitiële Inrichtingen) laten hier in hun proeftuin voor het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat een mooi voorbeeld van zien. Beide organisaties hebben vanuit hun eigen missie en organisatiedoelen gekeken naar de manier waarop zij sociale impact willen realiseren. "DJI wil jongere justitiabelen weer helpen bij hun terugkeer in de samenleving", laat van der Vlist weten. Hier wilde DJI aandacht voor hebben in de social-return-inzet. KPMG vindt onderwijs belangrijk. Investeringen hierin zijn voor de organisatie belangrijke manieren om mensen perspectief te bieden op werk en inkomen en de economie en samenleving blijvend sterker te maken. Dankzij de bestaande werkrelaties en gesprekken die van Schaik en van der Vlist al hadden met Fons Buurman en Esther Rijken (categoriemanagers Hoogwaardige Inhuur bij IenW), konden zij een speciale proeftuin voor ex-justitiabelen realiseren. "De proeftuin biedt de jongeren een scholarship van maximaal 4 jaar, dat hen een kans biedt op het halen van een MBO-diploma" vertellen de inspirators. In de aansprekende video krijgen we goed te zien dat het juist voor jongeren uit deze doelgroep belangrijk is om een startkwalificatie voor de arbeidsmarkt te behalen.

Ook KPMG en DJI zelf leverde het werken met deze jongeren veel op, vertellen van Schaik en van der Vlist. "Een aantal collega's is een aantal dagen uit de vertrouwde kantoor-omgeving gekomen, om de jongeren coachingsdagen te bieden. Voor hen ging er een wereld open." De betrokken collega's leerden nieuwe persoonlijkheden, culturen en werkelijkheden kennen, en hun coachingsvaardigheden in te zetten voor een bijzondere doelgroep. Inmiddels staan veel collega's die eerder soms sceptisch waren nu wél achter de nut en noodzaak van deze proeftuin. Vanuit haar eigen betrokkenheid bij het creëren van impact, verlangt KPMG nu ook van haar eigen leveranciers een social-return-inspanning. Van Schaik: "Zo kunnen we samen veel meer kandidaten een kans en toekomstperspectief bieden." Ze stimuleert ook de kleinere bureaus te kijken naar de mogelijkheden die zij hebben om impact te realiseren: "Zoek het in kleine dingen, en maak er een business case van. De inzet van KPMG-coaches vindt bijvoorbeeld plaats met gesloten beurzen."

"Denk niet in belemmeringen, maar in mogelijkheden en ga uit van de kracht van je organisatie"

Fons Buurman en Maarten Adelmeijer geven inspiratie met één van de andere proeftuinen. "Social return begint in je hart. Denk daarbij niet in belemmeringen, maar in mogelijkheden en ga uit van de kracht van je organisatie!", moedigt Fons Buurman ons aan. De categoriemanager Hoogwaardige Inhuur geeft aan dat de mooie proeftuin van KPMG en DJI op deze manier tot stand is gekomen, waarop hij en Esther heel trots zijn. Ook is hij trots op de proeftuin met Berenschot. Maarten Adelmeijer, senior managing consultant bij Berenschot, vertelt dat de organisatie het beleid heeft mensen uit de doelgroep zoveel mogelijk bij zichzelf in te zetten. "Stap 2 is de kandidaat bij een andere inclusief ondernemer in te zetten. In eerste instantie gaat het voor de meeste kandidaten om ondersteunende functies. Van daaruit kunnen zij soms doorgroeien naar een adviserende functie." Ook jobcoaching van kandidaten is volgens Adelmeijer erg belangrijk. Berenschot heeft een belangrijke ambassadeur in Ingrid Beukman-Lubberts gevonden. De projectleider Inclusief Werken was deze leveranciersmiddag helaas door persoonlijke omstandigheden verhinderd, maar is dé spil voor Berenschot, haar kandidaten en relaties. Naast de proeftuin doet de organisatie nog aan andere manieren van inclusiviteit, waaronder de 99 van Utrecht, Track the Talent en Onbeperkt aan de Slag. De organisatie won dit jaar een bronzen UIL award UWV in de categorie MVO, voor haar inspanningen op het gebied van social return.

Eén van de manieren waarop Berenschot in contact komt met relatie-ondernemingen en kandidaten, is door het organiseren van meetings. Adelmeijer: "Ingrid zoekt tijdens de meetings de mensen op en kijkt zelf wie waar het best op zijn of haar plek kan zijn." In de presentatie van Berenschot krijgen we te zien dat twee van de vier kandidaten die betrokken waren bij de proeftuin van IenW, nu een baan hebben. Eén kandidaat heeft bij Berenschot zelf haar plek gevonden, een andere kandidaat was meer op zijn plek bij een collega-inclusief-ondernemer. De twee kandidaten die beiden door persoonlijke omstandigheden hun traject moesten stoppen, hebben een goede eerste start aan dit traject gehad om later alsnog verder te komen.

Ingrid heeft het plan van aanpak aangepast naar de omstandigheden, en vervolgens voerde zij hier met categoriemanagers Fons Buurman en Esther Rijken een open gesprek over. De categoriemanagers Hoogwaardige Inhuur begrijpen de realiteit waar je in deze situaties mee te maken krijgt en staan uiteraard nog steeds achter de proeftuin. Buurman: "Natuurlijk willen we altijd open het gesprek blijven voeren. Liever één iemand een succesvolle kans dan heel veel mensen géén kans. We willen samen duurzame oplossingen creëren." Verder raadt hij leveranciers die veel kleinere opdrachten bij een ministerie hebben aan, om deze te bundelen voor de uitvoering van social return en het kunnen realiseren van méér impact.

Social return is maatwerk

Dagvoorzitter Marc Konings concludeert dat het voor iedereen echt blijven zoeken is naar een eigen continu verder te ontwikkelen, duurzame aanpak. "Iets wat aanvankelijk lijkt te werken moet je soms aanpassen, en omzetten tot iets dat in de praktijk kán werken. Dat is maatwerk!" Hij nodigt de leveranciers dan ook uit met elkaar te discussiëren en samen na te denken over een eigen, of gezamenlijke aanpak.

In één van de groepen komt het vinken als eerste aan bod. De deelnemers, afkomstig uit grote-, middelgrote en kleine onderzoeks- en adviesbureaus en van SZW en BZK, laten weten anti-vinken te zijn. Het gaat hen meer om het doel: het creëren van impact. Toch kan het vinken volgens sommigen wel gebruikt worden om impact te realiseren. De 'vinkcultuur' heeft daarbij wél een omslag nodig, vindt Bert Otten. "Wanneer je een wens voor het realiseren namelijk intrinsiek voelt, wil je er harder voor lopen dit te bereiken" is een gedachte waar velen zich in herkennen.

Volgens Otten moeten HRM en Inkoop elkaar meer weten te vinden en meer met elkaar in contact worden gebracht. Hij vraagt wat anderen denken nodig te hebben om met elkaar in contact te komen. Een medewerker van SZW geeft aan dat dit ministerie zelf medewerkers uit de doelgroep van de Banenafspraak heeft aangenomen. "Zo leer je meer met de doelgroep werken."

Eén van de deelnemers van de gespreksgroep stelt dat het goed is als de focus van het creëren van banen wordt verschoven naar het realiseren van impact. Ook anderen kunnen zich hierin vinden. Otten vertelt dat Radar Advies in Slinge (Rotterdam) ook betrokken ondernemerschap heeft gerealiseerd, zonder social return te smal te maken. Hij geeft wel de kanttekening dat er moeite voor social return moet worden blijven gedaan. Met de bouwblokkenmethode werd er ook weleens gevraagd naar het sponsoren van een voedselbank of theater, goede initiatieven volgens hem. Een medewerker van BZK geeft aan het wel belangrijk te vinden dat ook de opdracht van de realisatie van de Banenafspraak in beeld blijft bij de realisatie van social return. De sociale impact kan volgens de medewerker groot zijn als er specifiek aandacht is voor het realiseren van werkplaatsen voor bijvoorbeeld arbeidsbeperkten, maar ook voor vluchtelingen of langdurig werklozen. Otten vult aan dat je social return niet moet willen afkopen.

Een aantal medewerkers van kleinere onderzoeksbureaus geeft aan graag te willen samenwerken aan het creëren van sociale impact. Tijd is vaak een belangrijke belemmering. Als mogelijke oplossing wordt de uitvoering van social return door een speciaal social-return-bureau genoemd. Ook is het voor de matching van kandidaten en bedrijven essentieel dat er goed contact is met werkgevers-servicepunten. "We moeten de mensen uit de (kaarten)bakken zien te halen", laat één van de gesprekspartners weten. Mogelijk is het hiervoor nodig dat er ook op hoger overheidsniveau een matchingspunt is. Daarbij hebben alle organisaties die zelf social return willen realiseren een ambassadeur voor social return nodig. "En jobcoaching is essentieel", geeft Otten mee. Niet alleen om de kandidaten te werven, maar ook om ze goed te laten functioneren op de werkvloer. Daarvoor is echter óók steun vanuit de werkvloer nodig. Voor een groot aantal kandidaten geldt dat het moeilijk is om te (her)intreden in het snelle arbeidsproces van nu. Om hen meer als collega bij de organisatie te betrekken is het nodig om regelmatig contact met ze te maken, en dat er mogelijk een vaste collega komt die de werkzaamheden en - omstandigheden met ze bespreekt.

Om een verdere cultuuromslag te realiseren, die bij inclusief ondernemen en social return hoort, is veel nodig. Hiervoor zijn vanuit het hoger management draagvlak en bijbehorende acties nodig. Voor het realiseren van een cultuuromslag voelt één van de medewerkers van een groter bureau er bijvoorbeeld voor om de realisatie van sociale impact als één van de targets te maken. Dit kan vervolgens ook tijdens de eindejaarsborrel worden gepresenteerd. Zo kan social return steeds meer gaan leven. Tenslotte is ook de steun vanuit de overheid belangrijk. Eén van de medewerkers geeft de bepalende overheidsmedewerkers mee: "Heb vertrouwen in je leverancier, zit niet te veel in de controlestand, maar ga naast hem staan bij het realiseren van sociale impact."