Anders kijken. Anders denken. Anders doen. Wat ons betreft is dat de basis van de transitie van 'de zorg'. Met goed oog voor alle mogelijkheden die er zijn, komen we bij het gewenste duurzame zorgsysteem. Debby de Jongste: ‘Laten we beginnen bij de kracht van elkaar en ons eigen netwerk.'
De aftrap van de bijeenkomst begint op uitnodiging van Lijn1-directrice Debby de Jongste zoals deze hopelijk ook eindigt: met verbinding. Met alle ruim honderd deelnemers in zijn of haar eigen zoom-scherm is het even puzzelen hoe dat vorm te geven, maar met inzet van vlaggetjes en andere attributen komen we een heel eind en vormen de schermpjes een mooie eenheid. Een goede aanleiding voor een proost, op 15 jaar Lijn en nog meer jaren van verbinding.
De Jongste benadrukt hoe er al veel is veranderd en gedaan afgelopen jaren, hoe voorlopers nieuwe manieren hebben ontwikkeld, de 'rode aapjes' die dingen anders doen. Maar ook hoe we nog middenin de transitie van onze gezondheidszorg zitten. Want dat het huidige zorgsysteem niet houdbaar is, daar is iedereen wel van overtuigd. Vergrijzing, uit de pan rijzende zorgkosten door allerlei dure behandelingen en specialisten, ingewikkelde financieringsstromen. Maar hoe moet het dan wél? En hoe kunnen we daaraan bijdragen?
Gezondheid is van ons allemaal
Eén ding is inmiddels duidelijk: Gezondheid is niet iets van dokters, ziekenhuizen en 'de zorg'. Gezondheid is van ons allemaal. Samen creëren we een gezonde wijk, buurt en samenleving. Daarbij is ieders bijdrage waardevol én nodig. Derk Loorbach, als transitiekundige verbonden aan de Erasmus Universiteit en instituut DRIFT, schuift aan om meer inzicht te geven in hoe zo’n grote verandering in denken en doen precies plaatsvindt en welke bijdragen we kunnen leveren om hierin te ondersteunen.
Hij nodigt uit om van een afstand te kijken naar ons systeem, waarbinnen we op een bepaalde denken en doen over ziekte en zorg. 'In de na-oorlogse situatie met veel welvaartsgroei, verstedelijking en opkomst van nieuwe welzijnsziektes en technologische ontwikkeling, is een systeem ontwikkeld met een medische grondslag. Daar zitten allerlei opvattingen aan vast over ziekte en zorg, net als bepaalde structuren om dit te bekostigen.’
Problemen als startpunt
Binnen dit regime - met een verdienmodel gebaseerd op ziekte en zorg - lukken bepaalde dingen nu gewoon niet, stelt Derk. Hij noemt als voorbeeld het aantal dak-en thuisloze jongeren, dat al twintig jaar ongeveer even hoog is. ‘Maar de hoeveelheid professionals is verzevenvoudigd. En de hoeveelheid publieke middelen is dertien keer zo hoog geworden. Er gaat dus steeds meer geld naar allerlei oplossingen die op de een of andere manier toch niet leiden tot structurele verbetering.’
Begrijp hem niet verkeerd, het is geen verwijt want ‘iedereen doet zijn best.’ Maar volgens Derk zit het ‘m in de mechanismen die we toepassen. ‘Vanuit problemen zoeken we met beleid oplossingen en verbeteringen. Een probleem met een label betekent geld uit Den Haag voor beleidsmakers. Dat moet dat zo efficiënt mogelijk worden ingezet. Zo genereren we eigenlijk steeds meer van hetzelfde', reflecteert hij. ‘Het is een cultuur gericht op risicoreductie, die leidt tot versnippering en vaak wordt gekenmerkt door tijdelijkheid. Bij bewoners zorgt dit voor gevoelens van onmacht. Instellingen en organisaties worden nog complexer.’
Breder kijken
Maar hoe kan dit dan anders? Hoe kunnen we bewegen naar een samenleving gericht op gezondheid in plaats van op ziekte? Op weg naar 'een nieuw normaal' doorlopen we - soms gelijktijdig - verschillende fases, stelt Loorbach. Die van ombouw - welke bestaande systemen kunnen we aanpassen, bijsturen of anders inrichten?, opbouw - welke nieuwe initiatieven en modellen moeten meer ruimte krijgen?, afbouw - waar moeten we mee stoppen? - en tenslotte de toekomst: Wat zijn daar de leidende principes?
Deze kennis over transities helpt ons als professionals in de zorg om breder te kijken naar gezondheid en daar dus ook domeinen als mobiliteit, energie, wonen, voeding of leefstijl bij te betrekken. De opdracht van Loorbach? Kijk waar de positieve beweging naar meer duurzame systemen al zichtbaar is en hoe je je daar als professional of organisatie tot kunt verhouden of bij aan kunt sluiten.
Verbinders aan zet
‘De koplopers met hun andere manieren en initiatieven zijn er. Het gaat er nu om hoe de waarde daarvan te herkennen en de brug te slaan naar het regime,’ aldus Loorbach. Binnen het regime zullen dan organisch nieuwe leidende principes ontstaan, zoals die nu al steeds zichtbaarder worden: de inzet van ervaringsdeskundigen, focus op mogelijkheden en het nemen van de gemeenschap als vertrekpunt en het werken, leren en verbinden over hokjes en domeinen heen.
De verbinders zijn nu aan zet dus, zoals ook transitiedeskundige (en collega van Loorbach) Jan Rotmans beaamt in deze video:
Loorbach: ‘De beweging is gaande. We zitten niet voor niks met zijn allen bij elkaar. Maar hoe gaan we dit nieuwe regime groter maken? Hoe gaan we anders doen?’ De Jongste vult aan: ‘Hoe kunnen we als ecosystemen die verbinding maken, juist in deze tijden van chaos met corona? Deze rol van verbinder wil Lijn1 weer pakken met jullie, vanuit de praktijk en de kracht van ons eigen netwerk. Wat kunnen we doen zodat ook andere partijen, zoals verzekeraars, daarin mee bewegen?’
Erzy Kassens - fysiotherapeut Voorburg
'Vanuit de master die ik volg, Wijkgerichte Zorg, was ik al bekend met het gedachtengoed van transitiekunde. Toch was het goed om nogmaals te horen hoe zo’n verandering in het werk gaat en hoe je daarop aan kunt haken.
'Vooral de nadruk die op de vernieuwingen die allang gaande zijn, spreekt me aan. Het gebeurt al, we hoeven niet meer te denken: ‘Eerst zien, dan geloven.' Nee, de nieuwe manieren en samenwerkingen zijn al ontstaan.
Bevestiging
Voor mij is dat een bevestiging dat juist in die beweging kansen liggen. Zelf probeer ik al langere tijd meer verbinding te creëren tussen verschillende disciplines, vanuit mijn praktijk maar ook als voorzitter van de Fysiotherapeutenkring Voorburg.
In het kader van de post-covid behandeling heb ik samenwerking gezocht met een ergotherapeut en psycholoog. Mijns inziens zou er een soort regioraad moeten komen waarin over domeinen heen wordt gekeken wat er nodig is.
Gemeenschappelijke visie
Het is daarom goed dit gedachtegoed zo met elkaar te delen. Het zorgt voor een gemeenschappelijke manier om naar de transitie te kijken. Dat helpt. In de breakout-rooms zijn alweer een paar mooie onderlinge lijntjes gelegd.'
Wim van Noort - bewoner Mariahoeve
'Ik vond het een geslaagde bijeenkomst met een interessant verhaal van de heer Loorbach. Alleen wat me dan toch van het hart moet: ik heb afgelopen jaren al zo vaak gehoord dat we in een transitie zitten... Waarom stagneert die dan toch, vraag ik me af.
Verbindend leiderschap vind ik in theorie een heel mooi concept. In mijn ogen pakt Lijn1 bijvoorbeeld die verbindende rol. Maar veel zelf benoemde verbinders maken die rol niet waar en in de praktijk is er veel rivaliteit en concurrentie; het is van belang dat onder ogen te zien.
Ook professionals zijn vaak gehecht aan hun eigen autonomie en die van hun organisaties. Wat mij betreft moeten ook die zaken benoemd worden om echt verder te komen, vanuit het belang van het collectief in plaats van het ego.
Los van deze kritische noot draagt zo'n inhoudelijk feestje, zoals ik het maar noem, wel bij aan het wij-gevoel. Iedereen is betrokken bij de wijk en positieve verandering. Tijdens de breakout rooms heb ik leuke contacten gelegd, bedankt daarvoor!'
Frans Geels - huisarts Huisartsenpraktijk Leidschendam Zuid
'Vooral in de breakout-rooms heb ik goede gesprekken gehad, hoewel het nog beter zou zijn als je daar zit met alleen mensen uit de wijk.
Het gedachtegoed van Transitiekunde helpt om de vraag concreter op tafel te leggen wat er vanuit de basis moet veranderen. En dus ook wat er weg moet. Dat laatste is iets wat ik zeker mee wil nemen naar de volgende wijkbespreking; waar lopen we nou op leeg?
Administratielast
Ik vermoed de grote administratielast. Daarin zijn wij als huisartsen de spil, omdat veel via ons loopt. Dat is soms onnodig en omslachtig. We behandelen heel veel klachten, maar de patiënt wordt er niet altijd beter van. Daarvoor moeten we meer met elkaar meedenken in plaats van de patiënt van specialist naar specialist sturen.
Veel van onze systemen zijn ingewikkeld en niet altijd werkbaar. Zo had ik laatst een urgente situatie bij een ouder echtpaar, maar de crisisdienst komt pas op het moment dat de huisarts een bed heeft geregeld. Dan is er dus crisis, en zitten we vast in ons systeemdenken.
Terug naar de basis
Transitiekunde helpt om terug te gaan naar de basis en te zien waar we nu zitten. Waar zit de echte vernieuwing? En wat moet er gewoon uit? Daar ga ik verder mee aan de slag.'
Stef Bos: Samen staan we sterk
Samen staan wij sterk, Niemand kan alleen
Je bouwt een kathedraal, Met velen om jou heen
Ik heb het vaak gedacht, Beter af alleen
Maar enkelvoud beperkt, Samen staan wij sterk
Het is de eenvoud van de tweevoud Je vindt het niet als je het zoekt
Je hoeft er niemand voor te volgen Het komt vanzelf naar je toe
Het ligt onzichtbaar in jouw handen Het is een godsdienst zonder kerk
Het is een volkslied zonder woorden Samen staan we sterk
