In april 2021 bracht ex-Tweede Kamerlid Emile Roemer een adviesrapport uit over de nodige verbetering van de auto rijscholenbranche. Hierin wordt de problematiek binnen de rijscholenbranche benoemd, waaronder de lange wachttijden bij het CBR en het gebrek aan toezicht op rijschoolhouders en de rijopleiding. Ook de kwaliteit van de opleidingen kwam aan bod. Volgens het rapport vindt er weinig innovatie plaats in de rijopleiding. In geen land ter wereld worden zoveel rijsimulatoren voor de basisrijopleiding gebruikt als in Nederland. Zit de oplossing van de problematiek in deze branche in het gebruik van simulatoren? Kan de rijsimulator de klassieke vorm van rijlessen vervangen?
Op 6 juni 1985 verscheen er al een krantenartikel in het Reformatorisch Dagblad, waarin wordt gesproken over de een rijsimulator van Mercedes, gecreëerd door haar onderzoekscentrum in Berlijn. "Met deze simulator kan het gedrag van automobilisten in de meest uiteenlopende situaties worden onderzocht. De rit wordt in beeld, geluid en beweging zodanig nagebootst dat de bestuurder dezelfde dingen ziet en voelt als wanneer hij op gewone weg zou rijden. "
Tegenwoordig worden rijsimulatoren voor verschillende doeleinden gebruikt; zoals onderzoek, training en opleiding. In een rijsimulator wordt geprobeerd een rijervaring zo realistisch mogelijk te maken. Simulatoren worden tegenwoordig in verschillende sectoren al veelvuldig gebruikt. Max Verstappen zit heel wat uren in zijn simulator en in de luchtvaart wordt een simulator als de norm van de opleiding gezien.
Volgens Nicole Scheffers, chief commercial officer bij AIS Airlines & Flight Academy, kun je het luchtverkeer vergelijken met het verkeer op de weg: “Wij kunnen in een simulator het slechtste weer mogelijk nabootsen, alle motoren laten uitvallen, slidings en dergelijke. Zo kunnen piloten oefenen hoe ze met zulke problemen om moeten gaan. Dat geldt voor een rijschool precies zo. Op het moment dat jij je scherm in de simulator zo kunt aanpassen op druk verkeer, dan kun je ook simuleren wat er gebeurt als het mistig is of er een kettingbotsing plaatsvindt. Op deze manier krijg je ook een gevoel met het stuur en wat je moet doen”. Ook de scheepvaart, het railverkeer en vrachtwagen - en buschauffeurs kennen de simulator in hun opleiding. Volgens Rob Stomphorst, woordvoerder Veilig Verkeer Nederland, kun je het luchtverkeer niet vergelijken met het verkeer op de weg omdat het verkeer op de weg veel ingewikkelder is.
De tijd staat niet stil en op het gebied van innovatie lijkt de tijd soms zelfs sneller te gaan. Na 36 jaar zijn de meningen onder hoogleraren verdeeld over hoe realistisch een simulator nu echt kan zijn. In 2003 werd in Nederland de rijsimulator geïntroduceerd en nam ANWB deze als eerste op in haar rij-opleiding. Hierna volgden BOVAG en FAM. De ANWB is er na een tijd mee gestopt, omdat er geen animo meer voor was. Zij zijn echter recentelijk een kleine pilot gestart met rijsimulatoren, maar willen ze daar nog niet over zeggen.
Niet alleen onder hoogleraren zijn de meningen verdeeld over rijsimulatoren. Ook in de rijscholenbranche is de verdeeldheid groot. Zo zijn rijsimulatoren vooral populair bij de grotere rijscholen. Zij hebben meer geld te besteden en hebben vaak meerdere mensen in dienst. Want ook bij simulatoren wordt het aangeraden om een instructeur in de buurt te hebben. Dit zijn ook gelijk de grootste redenen voor kleinere rijscholen om niet aan de simulator te beginnen. Zij zijn immers meestal een eenmanszaak en kunnen een simulator én niet aanschaffen én hebben er geen plek voor.
We spraken met Joost de Winter, hij is professor Robot-Interactie bij TU Delft en deed onderzoek naar rijsimulatoren. Met zijn onderzoek toonde hij aan dat door te beginnen met rijles in een rijsimulator, de kans om te slagen voor het rijexamen iets toeneemt. Hij legt in het volgende audiofragment de voor- en nadelen van de rijsimulator uit.
In oktober vorig jaar werd Roemer verzocht door het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat om de rijschoolbranche onder de loep te nemen. In april dit jaar kwam hij naar buiten met zijn rapport met als overkoepelende advies het instellen van Curriculumcomissie Autorijonderwijs (CCA) als publieke organisatie. Hierdoor zou er meer toezicht gehouden kunnen worden op rijscholen en hun lesinhoud.
In het rapport stond dat er ‘weinig ruimte voor innovatie’ is binnen de rijschoolbranche en dat de simulator slechts mondjesmaat wordt ingezet. Het woord ‘simulator’ komt slechts één keer voor in het rapport. Wij vroegen de heer Roemer waarom er weinig animo voor de simulator is. Hij legt uit: “ Ik ben bij een rijschoolhouder geweest die destijds gebruikt heeft gemaakt van een simulator en ook weer mee gestopt is. Dat had alles te maken met de concurrentie in de markt en dat de simulator niet terug te verdienen viel. Dus dat is bedrijfseconomisch gezien. Ten tweede hebben wij gesprekken gevoerd met een aantal hoogleraren die het ook ontraden hebben te doen. Het zat het er met name in dat het leidt tot overmoed in het verkeer, omdat het suggereert dat het een gelijkwaardig alternatief is. Volgens die hoogleraren zou dat tot een gedrag leiden dat men overmoedig wordt en dat men in praktijk de gevaren onderschat.”
In een mailconversatie met rijsimulator producent, Jorrit Kuipers, kwamen we tot een Letter of Support waaruit blijkt dat het CBR de simulatoren van Kuipers rijscholen aanraadt. Waar Roemer dus wordt geadviseerd om terughoudend te zijn, ondersteunt het CBR de simulatoren. Het CBR reageert als volgt: "Deze brief is in 2019 geschreven om de heer Kuipers te ondersteunen bij de verkoop van simulatoren in het buitenland. Dat is de context en daar is de brief voor bedoeld."
Liz Zoetekouw, persvoorlichter van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, legt uit: "Het is voor de overheid (daaronder vallen ook zbo’s zoals het CBR) niet verboden om bepaalde zaken (zoals rijsimulatoren) in het algemeen onder de aandacht te brengen en aan te bevelen met het oog op bijvoorbeeld het bevorderen van rijvaardigheden."
Het rapport van Roemer benoemt dus meerdere problematiek binnen de rijscholenbranche. Wij vroegen Jorrit Kuipers, eigenaar van Green Dino (simulatorproducent) hoe simulators hierbij kunnen helpen.
"Door rijlessen in een simulator de helft goedkoper te maken wordt het mogelijk om meer rijles te volgen. Iedere 1.000 kilometer, afgelegd in een simulator in plaats van in een lesauto, reduceert de ongeval kans met grofweg 10%. Daarnaast objectiveert de rijsimulator de rijopleiding waardoor veel beter onderzoek en ontwikkeling kan worden gedaan," zegt Kuipers.
Hoewel de rijsimulator gunstig klinkt, schijnt er weinig animo voor te zijn in de rijscholenbranche. "Dit noemt men cognitieve illusie" , vertelt Kuipers. "Men denkt dat je autorijden alleen op de weg kunt leren en dat de rijopleiding een positieve bijdrage aan de verkeersveiligheid levert. Beiden zijn feitelijk niet waar." Het is echter ook niet bewezen of simulatortraining leidt tot een lager ongevalsrisico na het behalen van het rijbewijs.
Door de coronamaatregelen en de lockdown zijn er lange wachttijden ontstaan voor leerlingen die hun praktijkexamen wilden afleggen bij het CBR. Hadden deze wachttijden voorkomen kunnen worden als rijsimulatoren waren ingezet? Volgens Roemer niet. In het het volgende audiofragment leg hij uit waarom.
Hoe zorg je ervoor dat een simulatorles geen spelletje wordt? Kuipers zegt: "spelen is leren". Maar volgens De Winter heeft het alles te maken met de context:. “Op welke manier introduceert een rijschool zo een simulator, hoeveel betaalt een leerling ervoor, dat soort zaken hangen allemaal samen met hoe een leerling zo een simulator ervaart. “ Het realisme is ook van belang. “Realisme van een simulator kun je steeds aanpassen. Je kunt de hardware steeds realistischer maken: betere projectors, betere speakers en realistischer verkeer. Dat is ook een benadering die je in de vliegsimulator ziet. Er is ook iets wat we noemen: perceptual virtuality. Heeft de persoon de ervaring dat het realistisch is? En dat hij het serieus neemt? Die twee dingen hangen samen maar zijn niet één op één vertaalbaar. Je kunt een hele realistische simulator hebben die alsnog niet serieus wordt genomen.”
Dat de simulator een rijopleiding objectiveert zijn Kuipers en De Winter het beiden over eens. De Winter: “We hebben recent rij-examinatoren geïnterviewd met de vraag hoe zij tegen data aankijken. Nu is een rij-examen toch nog wel subjectief, in de zin dat het toch afhangt van hoe een examinator dat ziet op dat moment. De vraag is of je misschien met sensoren in de auto, eenvoudige sensoren, die de snelheid meet, maar ook complexere sensoren zoals eye tracking, een meer objectieve manier krijgt van beoordeling.”
Dus een simulator zou dermate vervangbaar kunnen zijn dat je de simulator in de lesauto tijdens een praktijkexamen zet? Afrijden met behulp van een simulator?
“Ja daar hebben we de examinatoren ook naar gevraagd, het gebruik van zulke sensoren tijdens het praktijkexamen. Daar waren de meningen 50/50. Examinatoren gaven aan dat het voor trainingen en lessen nut kan hebben, maar niet tijdens het examen. Meer twijfels. Het punt daarbij is realisme. Je kunt in een simulator van alles aanbieden en trainen, maar het echte verkeer is toch iets complexer,” vertelt De Winter.
Toekomst
Hoe realistisch de simulatoren in de toekomst ook kunnen worden, het zal de klassieke vorm van rijles niet kunnen vervangen, zegt Dr. Marieke Martens, hoogleraar aan de Technische Universiteit van Eindhoven (TUE) en medewerker bij De Nederlandse Organisatie voor toegepast-natuurwetenschappelijk onderzoek (TNO). Volgens haar moet je voorzichtig zijn met rijsimulatoren, want niet alles valt na te bootsen. “Hoe snel accelereert een auto? Wanneer schakel je door? Hoe voelt dat? Wat doet het geluid? Hoe voelt het wegdek? Er zijn zo veel meer factoren verbonden aan het autorijden. Uiteindelijk moet iemand het toch in het echt doen”. Martens en de andere hoogleraren zijn het in ieder geval over één ding eens: “De rijsimulator kan de rijles niet volledig vervangen. Het zal altijd een onderdeel zijn van”.
Credits:
Gemaakt met afbeeldingen van Tama66 - "dashboard car vehicle" • verticallimit - "simulator aviation the md-80" • DariuszSankowski - "navigation car drive" • PublicDomainPictures - "achievement bar business" • ds_30 - "glasses magnifying analyzing" • Ramdlon - "dinosaur green color toy" • qimono - "speedometer dashboard car" • AndrzejRembowski - "simulator f1 formula 1"