Przypomnij sobie
- Litosfera - sztywna, zewnętrzna powłoka Ziemi zbudowana ze skał. Jest podzielona na mniejsze części - płyty litosfery (grubości kilkudziesięciu kilometrów), które stale i powoli się przemieszczają.
- Magma - skały w postaci gęstej płynnej masy, przemieszczającej się pod litosferą i powodujące ruch płyt litosfery.
- Lawa - magma, która wydostała się na powierzchnię ziemi.
Islandia - wyspa na granicy płyt litosfery
Przez Islandię przebiega granica rozsuwających się płyt litosfery - płyty euroazjatyckiej i płyty północnoamerykańskiej. Płyty rozsuwają się ponieważ od spodu napiera na nie magma, która przemieszcza się w różnych kierunkach. Rozsuwające się płyty powodują pęknięcia przez, które wydostaje się magma (po wydostaniu się na powierzchnię - jest już nazywana lawą). Właśnie nad takim pęknięciem zasklepionym lawą jest położona Islandia.
Surowa Islandia
Islandia jest zbudowana głównie z zastygłej lawy, która wydostała się na powierzchnię w wyniku rozsuwania się płyty euroazjatyckiej i północnoamerykańskiej. A ponieważ te płyty ciągle się przemieszczają, to na Islandii są aktywne wulkany i występują tam trzęsienia ziemi.
Skały, które budują Islandię, to głównie bazalty, powstałe z szybko stygnącej i krzepnącej lawy. Te ciemne skały nadają krajobrazowi surowy wygląd.
Wulkany i skutki ich działalności
Wulkany to miejsca wydostania się magmy na powierzchnię ziemi. Erupcje wulkanów, czyli właśnie wydostawania się magmy są niebezpieczne, a ich skutki mogą sięgać o wiele dalej niż płynąca po powierzchni lawa. Tak było w 2010 roku gdy wybuch wulkan Eyjafjallajökull. Popioły i pyły wulkaniczne, które wyrzucił w atmosferę spowodowały tak duże zanieczyszczenie, że nad dużą częścią Europy musiano odwołać loty, aby uniknąć awarii samolotów.
Erupcje wulkanów mogą mieć różny przebieg - mogą być gwałtowne - jak przykład wulkanu Eyjafjallajökull, kiedy to magma, pod dużym ciśnieniem przebiła zastygłe skały oraz leżący na nich lodowiec i wydostała się na powierzchnię, wyrzucając także pył wulkaniczny i odłamki skalne.
Jeśli do wybuchów dochodzi kilkakrotnie, to zastygła lawa i inne produkty wybuchu wulkanu budują stożek wulkaniczny.
Typy wulkanów
Typów wulkanów jest dużo, można je dzielić ze względu na przykład na środowisko występowania (np. lądowe i wodne), rodzaj produktów erupcji, a także od aktywności. Właśnie pod względem aktywności wulkany dzieli się na:
- czynne - czyli będące stale lub okresowo aktywne;
- drzemiące - rozpoznawane po obecności wyziewów gazów wydobywających się z wulkanu;
- wygasłe - nieczynne w czasach historycznych, bez wyziewów gazów wulkanicznych.
Gejzery
Magma, która jest blisko pod powierzchnią ziemi rozgrzewa wody podziemne, dzięki temu na Islandii są gorące źródła oraz ich odmiany - gejzery, które pod dużym ciśnieniem w równych odstępach czasu wyrzucają wodę ponad powierzchnię ziemi (nawet na wysokość kilkudziesięciu metrów). Poniżej film z wybuchu gejzeru Strokkur.
Trzęsienia ziemi
Trzęsienia ziemi to drgania skorupy ziemskiej wywołane przez przemieszczające się skokowo płyty litosfery. Ten ruch powoduje olbrzymie naprężenia i gwałtowne drgania skał litosfery. Trzęsienia ziemi mogą też być wywołane przez magmę, która wydostaje się przez wulkan. Wówczas takie trzęsienie zwiastuje wybuch wulkanu.
Trzęsienia ziemi i wulkany występują na granicach płyt litosfery - tam gdzie one odsuwają się od siebie, jak i tam gdzie nachodzą. Porównując rozmieszczenie płyt litosfery, trzęsień ziemi i występowanie wulkanów zobaczymy, tę prawidłowość.
Podsumowanie
- Islandia leży na granicy dwóch płyt litosfery, dlatego występują na niej zjawiska wulkaniczne i trzęsienia ziemi.
- Wulkany to miejsca wydostawania się magmy na powierzchnię ziemi. Nagły wybuch wulkanu i wydostanie się magmy oraz odłamków skalnych, pyłów i popiołów wulkanicznych nazywamy erupcją. Magma, która wydostała się na powierzchnię jest nazywana lawą, która krzepnąc tworzy bazalt.
- Trzęsienia ziemi to gwałtowne drgania skał litosfery wywołane przez ruchy płyt litosfery lub magmę przemieszczającą się w górę, aby wywołać erupcję wulkanu.
Zadania
- Na podstawie zdjęć znalezionych w Internecie zrób w AdobeSpark planszę z charakterystycznymi elementami krajobrazu naturalnego Islandii.
- Zrób w dowolnym programie (np. AdobeSpark) prezentację na temat wybranych typów wulkanów. Zilustruj ją zdjęciami wulkanów i krótko opisz ich cechy, oraz gdzie występują.
- Zrób w dowolnym programie prezentację o skutkach trzęsień ziemi, opisz miejsca, w których te trzęsienia ziemi miały miejsce i zaznacz je na dołączonej mapie.
Źródła ilustracji
- Wulkan: Dave Herring on Unsplash
- Mapa płyt: e-podręczniki.pl - Wydawnictwo Wiking
- Krajobraz Islandii: Martin Jernberg on Unsplash
- Wybuch wulkanu: David Karnå - wikimedia
- Gejzer: Valdemaras D. on Unsplash
- Mapy - za: e-podręczniki.pl