მწვანეში ჩაფლული ქალაქი ნგრევის და ომის კვალს ვერ ფარავს. კვალს, რომელიც 27 წლის წინ გაჩნდა, ათასობით ადამიანის გადადგმულ ნაფეხურზე.
ისინი აიძულეს...
იძულებით გადადგილებამ თავშესაფარი მიტოვებულ შენობებში აპოვნინათ...
შესახლება დროებითი უნდა ყოფილიყო. ასე არ მოხდა. მას შემდეგ უკვე 27 წელია აფხაზეთის ომის დევნილების ნაწილისთვის წყალტუბოს სტალინური ეპოქის სანატორიუმები მუდმივ საცხოვრებლად იქცა.
წლებთან ერთად, მათგან მხოლოდ ნაწილი გაასახლეს.
აფხაზეთის ომის შემდეგ, წყალტუბოს სანატორიუმებში შესახლებული 2 000-ზე მეტი იძულებით გადაადგილებული ოჯახიდან 564 კვლავ განსახლების მოლოდინშია. მათ ცხოვრება არასათანადო, გაუსაძლის პირობებში უწევთ.
სანატორიუმ „მეგობრობის“ სამსართულიანი შენობა დღითიდღე ფერს კარგავს, ცვდება, ყოველდღე თითო აგური აკლდება მობინადრეების ერთადერთ თავშესაფარს.
სანატორიუმის ყველაზე უხუცეს მაცხოვრებელს, ციალა კოპალიანს კარგად ახსოვს შენობის ცივ ოთახში შესვლის პირველი დღე. მაშინ არ იცოდა, თუკი „სტუმრობა“ ასე გაუგრძელდებოდა.
ციალა კოპალიანი: „როგორ წარმოვიდგენდი შვილო, რომ ამ კედლებში მომიწევდა სიკვდილი. ყოველდღე მესიზმრება ჩემი სახლი, რომელიც ჩვენი წამოსვლიდან მალევე ცეცხლს მისცეს. როგორ მინდა ჩემს კარ-მიდამოს, ქუჩას, სოფელს უკანსაკნელად შევავლო თვალი“.
„ყველას გვეგონა ყველაფერი მალე, ერთ თვეში დასრულდებოდა. გვაიმედებდნენ იანვარში წახვალთ... სექტემბერში წახვალთო... გამიჭირდა აქ შეგუება და ბევრჯერ მიფიქრია ფანჯრიდან გადახტომა, მაგრამ შვილების სიყვარულმა და ტყუილმა იმედებმა გაგვაძლებინეს, მარტო მე კი არა ყველას, აქ ვინც ვართ“, - ამბობს იძულებით გადაადგილებული პირი.
ის რაც დღეს წყალტუბოში დევნილების თავშესაფარია, ერთ დროს დამსვენებლებისთვის მოეწყო.
1913 წელს წყალტუბოში არსებულ ბუნებრივ სიმდიდრეს – სამკურნალო წყლებს ქიმიური ანალიზი ჩაუტარდა და მისი უნიკალურობა დადასტურდა, რომლის შემდეგაც, 1920 წლიდან, წყალტუბო ბალნეოლოგიურ კურორტად ოფიციალურ გამოცხადდა, ხოლო 50-იან წლებში ქალაქის სტატუსი მიენიჭა, რომლის განაშენიანება გენერალური გეგმის მიხედვით განხორციელდა.
აიგო 22 სანატორიუმი, მათგან არაერთი არქიტექტურული ხელოვნების ნიმუშს წარმოადგენს. ხელოვნურად გააშენეს 150-ზე მეტი განსხვავებული სახეობის ფოთლოვანი და წიწვოვანი მცენარეული კულტურა. სიმწვანეში ჩაეფლო მკურნალი წყაროები და ცხრა სააბაზანო. ეს ყველაფერი გეგმის თანახმად, ამფითეატრის ფორმით განლაგდა.
ასე იქცა წყალტუბო საკავშირო დონის კურორტად.
საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ სანატორიუმები დაიცალა, უფუნქციოდ დარჩენილ შენობებთან ერთად, წყალტუბოში საკურორტო ცხოვრებაც დასრულდა.
ქართულ-აფხაზური კონფლიქტის შემდეგ, დაცარიელებულ და მიტოვებულ სანატორიუმებს ახალი ფუნქცია დევნილებმა შესძინეს. 1992 წლიდან წყალტუბოსთვის მეორე სიცოცხლე დაიწყო - ქალაქში 10 000-მდე აფხაზეთიდან დევნილი ჩავიდა, რომლებიც სანატორიუმების ნომრებში შესახლდნენ.
ერთ-ერთი მათგანი სანატორიუმი "თბილისია", სადაც ამჟამად 145 დევნილი ცხოვრობს.
სვეტლანა ქარდავა იმ დღეს იხსენებს, როცა მეუღლით და ორი მცირეწლოვანი შვილით სანატორიუმს მიადგა. მაშინ უთხრეს, რომ ობიექტი საცხოვრებლად უვარგისი იყო. არ უშვებდნენ, თუმცა, ძალდატანებით შესახლდნენ, რადგან სხვა ალტერნატივა არ ჰქონდათ.
ქარდავების ოჯახი ოჩამჩირის სოფელ ახალდაბიდან არიან. სვეტლანა ამბობს, რომ მის სოფელს ალყა შემოარტყეს აფხაზებმა და ვერ მოასწრეს გაქცევა, რის შემდეგაც ტყვეობაში ჩავარდნენ და მხოლოდ ერთი კვირის შემდეგ შეძლეს გამოპარვა.
ხუთსულიან ოჯახში ამბობენ, რომ 27 წლის განმავლობაში ნორმალური საცხოვრებლის შეთავზება მხოლოდ ერთხელ, ექვსი წლის წინ მიიღეს. სვეტლანა ქარდავას თქმით, მაშინ იძულებული გახდა, შეთავაზებაზე მეუღლის ჯამრთელობის მდგომარეობის გამო უარი ეთქვა.
"ხუთი წელია გარდაიცვალა, მას შემდეგ არავინ მოსულა საცხოვრისის შემოთავაზებით, მაგრამ ითქვა, რომ წლის ბოლოს, ვინც აქ ვცხოვრობთ, ყველას გადაგვიყვანენ“, - ამბობს სვეტლანა ქარდავა.
დანგრევის პირას მისულ სანატორიუმ „თბილისში“ მცხოვრებ გეგეჭკორების ოჯახში ამბობენ, რომ დევნილთა სამინისტროს განსახლება მათთვის არც ერთხელ შეუთავაზებია და არც ოჯახის მოთხოვნა დაუკმაყოფილებია ბინის მიღებაზე.
სანატორიუმ "თბილისში" მცხოვრებლები ამბობენ, რომ წლის ბოლოს ბინით დაკმაყოფილებას შეჰპირდნენ.
„ასე გვითხრეს, მაგრამ ჩვენ იმედი არ გვაქვს. როგორც კი დაღამდება დერეფანში ვერ გავდივართ, დენი არ არის, გაზი არ გვაქვს და არაფერი, გვეტირება ხოლმე ისეთ დღეში ვართ", - ამბობს თამუნა გეგეჭკორი.
1998 წელს წყალტუბოში 2 218 დევნილი ოჯახი იყო რეგისტრირებული. დღეის მონაცემებით, მათი რიცხვი 564 ოჯახია. დანარჩენი წყალტუბოსა და საქართველოს სხვა ქალაქებში გაასახლეს დ ახალი საცხოვრებლით დააკმაყოფილეს.
დევნილთა სამინისტროს ინფორმაციით, 2020 წლისთვის წყალტუბოში ექვსი ათსართულიანი კურპუსის მშენებლობა დასრულდება, სადაც ძველ სანატორიუმებში მცხოვრებ იძულებით გადაადგილებულ პირებს შეასახლებენ.
დევნილების მსგავსად, ახალ სიცოცხლეს ელოდებიან უკვე დაცლილი სანატორიუმები, სადაც მათი ცხოვრების კვალს ჯერ კიდევ ნახავთ.
კვალს, რომელიც ათასობით ადამიანის იძულებით გადადგმულ ნაფეხურზე გაჩნდა და რომელიც ახლა ინვესტორს ელოდება.
რამდენიმე თვის წინ ქონების მართვის ეროვნულმა სააგენტომ, წყალტუბოში საბჭოთა დროს აშენებული ხუთი სანატორიუმი აუქციონზე გაიტანა.
გასაყიდ ობიექტებში კვლავ სასტუმროები და სანატორიუმები უნდა მოეწყოს.
ამავე პირობით გაიყიდა გასულ წლებში რამდენიმე სანატორიუმი, მათ შორის არის "ივერია" და "მეშახტე".
ხოლო გაცილებით ადრე გასხვისებულ შენობებში, ამჟამად სასტუმრო - დასასვენებელი კომპლექსი ფუნქციონირებს.
თუმცა, ეს მხოლოდ ერთეულია. სანატორიუმების უმეტესობა კვლავაც საბჭოთა ეპოქის არქიტექტურულ ნაშთებად რჩება.
ხუთვარსკვლავინი სასტუმროები, სამორინეები, კეთილმოწყობილი ეზოები და დასაქმებული ადგილობრივები - ეს არის ათეულობით მილიონიანი საინვესტიციო ვალდებულებები და დაპირებაც, რაც სტალინური ეპოქის სანატორიუმების ადგილას უნდა ვიხილოთ და რომლებმაც წყალტუბო, როგორც ხელისუფლებაში ამბობენ, უნდა ააყვავოს.
თუმცა, მათ შესრულებამდე მოლოდინი რჩება, რომელსაც დროსთან ერთად, ვეღარც დევნილებისგან დაცლილი შენობები და ვეღარც ნგრევის პირას მისულ სანატორიუმებში იძულებით შესახლებული ოჯახები უძლებენ.