Het North Sea Energy-Lab is in oktober 2016 gestart vanuit de ambitie om alle lichten op groen te houden bij de ontwikkeling van de Noordzee tot duurzame energiebron. Op 20 september 2017 vond een grote oogstsessie plaats van de resultaten tot op heden.
Een duurzame ontwikkeling van de Noordzee vereist een nieuwe ontwikkellogica, die de primaire functies van de Noordzee – Energie (wind op zee), Eiwitten (visserij) en Ecologie (natuurversterking) met elkaar verenigt. Dat is nodig om de lichten op groen te houden voor het huidige succes en de opschaling van windenergie op zee. Dat is één van de conclusies van een jaar North Sea Energy Lab.
Deze nieuwe ontwikkellogica valt te vergelijken met het programma Ruimte voor de Rivieren, waar ook een nieuwe benadering nodig was in beleid en uitvoering, om Nederlandse rivieren en hun omwonenden houdbaar te maken voor een veranderend klimaat. Zo’n nieuwe benadering behelst o.a. dat de ontwikkeling van wind op zee wordt gestuurd op meer dan kostenreductie alleen, maar bijv. ook op natuurversterking, maatschappelijke participatie en samenwerking met vissers.
De conferentie van het North Sea Energy Lab vond plaats op 20 september in het Zuiderstrandtheater. Hier werd de oogst gedeeld van een eerste jaar North Sea Energy Lab, en hebben drie parallelle groepen verder gewerkt aan de oplossingsrichtingen van de ‘innovatieniches’ die komende periode verder zullen werken.
Begeleiding van de dag is in handen van Mariëtte Stolk (Reos Partners). Martine Verweij (programma directeur MVI-Energie), verwelkomt iedereen en schetst de context en het beoogd resultaat van de dag.
Het Lab is nu een jaar onderweg, met de ambitie ‘de lichten op groen te houden’ voor de Noordzee als duurzame energiebron. Er zijn afgelopen jaren vele successen geboekt om duurzame energie op de Noordzee verder te ontwikkelen – een enorme kostprijs reductie van wind op zee, de tender systematiek, en als gevolg daarvan binnenkort mogelijk een subsidie-loze tender voor wind op zee. Onze conclusie is: dat lukt alleen maar met een andere ontwikkellogica, gericht op integraliteit en meervoudige waardecreatie. Hiertoe moeten we nu in actie komen. Samen geven we vorm aan deze ontwikkellogica, zetten we stappen in de juiste richting. Daarbinnen is van iedereen iets nodig. En een lab dient daarin als veilige plek om het nieuwe uit te proberen en een ander gesprek te voeren – voorbij onderhandelen, naar samen ontwerpen. Wat zijn belangrijke stappen richting een nieuwe, integrale ontwikkellogica? Wat zijn acties op een praktisch niveau, op een systeemniveau en op het niveau van de manier waarop we naar het vraagstuk kijken, en onze eigen houding hierin?
We delen vandaag wat we afgelopen jaar hebben ontdekt in het lab. En vandaag is ook de start van een nieuwe fase van het Lab: de drie innovatieniches werken aan nieuwe stappen, aan pilots en opschaalbare ideeën, en hebben daar jouw input en hulp bij nodig. Werk vandaag mee aan het zetten van de juiste stappen die ons dichterbij die integrale ontwikkeling brengen. Eiwitten, energie en ecologie; de interactie daartussen creert de innovatieruimte.
Ruimte voor de Rivieren
Een film neemt ons in vogelvlucht mee in het Lab proces de afgelopen maanden, de drie innovatieniches waar aan gewerkt wordt. De film trekt de parallel met het programma Ruimte voor de Rivieren, waarin ook een integrale aanpak nodig was om rivieren te beheren, met toenememde waterdoorstroom en om overstromingen te voorkomen.
Mark van Koningsveld (Van Oord): de 'Reef Guard' en ‘Coral Engine’ als voorbeelden van bouwen met de natuur
Mark van Koningsveld zou graag zien dat ook op de Noordzee een integrale vorm van ontwikkelen mogelijk is. Dat dit enorme kansen oplevert illustreert hij door een voorbeeld van de wijze waarop Van Oord in Australië bouwt aan de Reef Guard en de Coral Engine, een pilot van koraalreproductie en -herstel in combinatie met marine infrastructuur. De logica achter deze proactieve, op ecologisch herstel gerichte aanpak, is dat de oorspronkelijke manier van ontwikkelen gericht was op beperken schade. Dure monitoringsprogramma’s leverden in potentie ‘nul’ schade op. De aanpak van Van Oord levert een netto positief effect op voor lagere kosten. Ook in Australië was de beoordelingssystematiek hier niet op ingericht. Als familiebedrijf met lange termijn perspectief, besloot Van Oord in de nieuwe logica te investeren. Dit positieve voorbeeld was een incentive voor systeemverandering. Ook voor de ontwikkeling van de Noordzee is een paradigma verschuiving nodig; het systeem moet niet alleen minimale schade eisen, maar partijen uitdagen tot maximale positieve baten.
Geoogste feedback van de film en presentatie Mark van Koningsveld (selectie)
Wat waardeer ik?
- Hoe mooi zou de Noordzee natuur weer kunnen worden en wat is daar voor nodig?
- Waarom zou het Rijk wachten met zo integraal mogelijk te werk gaan?
- Nadruk op mogelijkheden voor mede-eigenaarschap
- Energietransitie als hefboom voor ecologische verbetering & verduurzaming visserij
- Overbruggen van kloven lijkt hier te lukken
- Kenmerken van het nieuwe energiesysteem?
- Ik heb gelijk, jij hebt gelijk. Hoe hebben we samen gelijk?
- Dat er in relatief vroeg stadium wordt gekeken naar, en initiatief is om, alle beïnvloedde/betrokken partijen integraal te betrekken. De ontwikkeling van een nieuwe methodiek voor dergelijk complexe en grote projecten is een gezonde ontwikkeling. Zijn de methodes ook tot integraal en universele nieuwe methodes voor projecten te ontwikkelen?
- Mooi voorbeeld van Ruimte voor de Rivier als inspiratie voor integrale aanpak Noordzee
- Een kans voor de visserij sector i.p.v. bedreiging
Wat geef ik terug?
- Participatie is meer dan financiële participatie. Wie staan nu/ op termijn buiten spel?
- Hoe pakken we internationale perspectief aan?
- Hoe vertaalt nieuwe ontwikkellogica in wetgeving?
- Jammer dat zo weinig groene NGO’s meedoen
- Verdere verdieping voor een dergelijk multi-actor/multi-perspectief benadering en het analyseren en wegnemen van onzekerheden door analyse en modelleren.
- Er moet een constructieve, veilige omgeving komen (meer-jaren) voor ontwikkeling Energie/Voedsel/Ecologie in de Noordzee
- Lokale inbedding, bijv. via de Provincie Zuid-Holland (Marco v Steekelenburg)
- Van olie en gas infra naar duurzame energie infra?
- Percentage regeling: energie en eiwitten leveren geld op, ecologie ‘kost geld’. Vast percentage opbrengst energie & eiwitten in ecologie investeren?
- Welke negatieve emissie oplossingen zijn zowel ecologisch als financieel voordelig?
Dirk Sijmons (H+N+S Landschapsarchitecten) en Martine Verweij (MVI-Energie): wat hebben we ontdekt in het lab?
- Welke kansen liggen er als de Noordzee ontwikkeling gaat over duurzame interacties tussen de 4 E’s (Energie, Eiwitten, Ecologie, Eigenaarschap)?
- Wat zijn redenen dat die kansen niet zomaar gerealiseerd worden? Wat hebben we ontdekt in het lab, waardoor we weten dat integraal ontwikkelen niet vanzelf gaat?
- Systeemknopen en de noodzaak om tot systeemveranderingen te komen
- Drie innovatieniches willen met concrete pilots de boel in beweging brengen
Dialoog aan tafels n.a.v. de gedeelde beelden in de ochtend
Waarin werkt de huidige ontwikkellogica goed? Wat moeten we niet kwijtraken?
- Vooral: prijsreductie, dat vergroot draagvlak en maakt nieuwe belangen mogelijk. De sector innoveert!
- Investeringszekerheid. Duurzame energie productie. Voedt ambities om autonoom te willen zijn (qua energie).
- Vergunningverlening vooraf geregeld. Aansluiting aan ontwikkeling op land integraal; snel, goedkoop
Waar zien we al een nieuwe, meer integrale ontwikkellogica ontstaan?
- Opbrengst NSEL in vergunning criteria. Bonus voor meerwaarde! In aanzet aanwezig; verstevigen!
- Gedragscode wind op land (NWEA). Sector zelf
Wat is er voor nodig om deze beweging verder te voeden / welke verandering vraagt dit? Van jouw organisatie? Van jouzelf?
- Input van visserij, kustgemeenten/ toerisme
- Systematiek zou gewenste waarden moeten stimuleren: criteria
- Consultatie vóór tender start. Prikkel om aquacultuur te stimuleren in consortium.
- Vertrouwen in elkaar
- Daadkracht politiek. Ruimte voor experimenten, integratie met natuur/ecologie, andere verdeling kosten/baten.
- Criteria voor tenders aanpassen! Visserij beter betrekken
Feedback naar aanleiding van tweegesprek Martine Verweij en Dirk Sijmons, en tafeldialogen:
Wat waardeer ik?
- Besef van natuurwaarde en de wil om deze mee te wegen in je acties en besluitvorming
- Beweging voor participatie
- Samen bouwen is anders dan onderhandelen
- Het inzicht tot cross-sectoraal samenwerken. De wil om het samen te doen
- Een heel mooi perspectief!
Wat geef ik terug?
- De natuur wacht niet tot 2024 om geholpen te worden… wat kan je nu doen? Waarom ga je nu mensen beïnvloeden (lobby spoor) om over 6 jaar iets te doen?
- Hoe zorg je ervoor dat (burger)participanten meer zijn dan NL elite? (diversiteit)
- Ik werk graag mee aan de praktijk realisatie
- Support
Presentatie niches: de drie innovatieniches delen hun bevindingen tot nu toe
Visserij & Wind op Zee: Van weerstand, via acceptatie, naar omarming (Eelco Leemans)
Hoe en waar kan wind op zee kansen bieden voor visserij? Hoe en waar kan co-creatie tussen visserij, windsector en overheid plaatsvinden i.p.v. stakeholdermanagement? Hoe, en onder welke randvoorwaarden, kan de visserij de transitie maken naar een gezond en duurzaam toekomst, (perspectief), gezien de ontwikkelingen van wind op zee? De visserij is niet eenvorming, daardoor zijn er veel verschillende oplossingen. Oplossingsrichtingen zijn o.a. medegebruik/ doorvaart, multifunctionele visserij/dienstverlening, financiële oplossingsrichtingen en ruimtelijke planning. Waar in de middag verder aan wordt gewerkt: wat zijn de technische en economische randvoorwaarden die visserij helpen een transitie te maken naar vismethoden die gecombineerd kunnen worden met windparken?
Natuurversterking & Wind op Zee (Guido Schild en Guido Hommel)
De Noordzee natuur is de afgelopen 100-150 jaar flink verarmd. Vroeger kwamen grote oesterbanken voor, grote steenpartijen. Die zijn door menselijk toedoen verdwenen. Afgelopen jaren zijn o.a. binnen de Habitatrichtlijn een aantal natuurgebieden aangewezen; in de praktijk wordt dit weinig beschermd. In dat verarmde systeem wordt op grote schaal wind op zee geïntroduceerd: tot 2023 zo’n 2% van de Noordzee, tot 2030 zo’n 5%. In deze gebieden wordt hard substraat geïntroduceerd in de vorm van turbinefunderingen en steenbestortingen daar omheen. Daarnaast is bodemberoerende visserij niet toegestaan in windparken. Er zijn momenteel mitigerende maatregelen in de kavelbesluiten voorgeschreven voor de negatieve effecten voor bijv. vleermuizen. Er zijn ook kansen voor actieve natuurontwikkeling, voornamelijk onder water voor benthische soorten. Er wordt nu nog nauwelijks geïnvesteerd in de kansen. Energiebeleid zou moeten samengaan met natuurbeleid. Hoe kan natuurversterking meer een harde eis worden in windpark ontwikkeling, i.p.v. inspanningsverplichting momenteel? Kennisontwikkeling is nodig. Naast het huidige Wozep onderzoeksprogramma, moet in het veld getest en (dynamisch) gemonitord worden. In het windgebied Hollandse Kust-Noord is al een innovatiekavel voorgeschreven voor natuurversterking.
Participatie in Wind op Zee (Frans van der Loo)
Wind op Zee heeft wind in de rug, een mooie zaak. Tegelijk een belangrijk moment om na te denken over het gewenste beeld van wind op zee. Is dat puur een serie windmolens, of kan het burgers en betrokkenen in staat stellen om daar mede-eigenaarschap voor te nemen? Een inventarisatie in het Lab leverde o.a. het beeld van wind op zee op: het is ver weg, maar er is ook interesse voor meer betrokkenheid. Er is een groeiend enthousiasme over wind op zee onder partijen die er niet direct mee te maken krijgen. Hoe krijgen het dichter bij de burgers? Dat kan op verschillende manieren: havens creëren werkgelegenheid, onderwijs. Maar er kan ook geparticipeerd worden. Enerzijds financiële participatie, anderzijds door directe, geoormerkte stroomafname. Het plan is een Participatie fonds op te richten dat burgers, bedrijven en gemeenten in staat stelt om financieel te participeren in windpark Hollandse Kust-Noord. Daarnaast een vereniging die de betrokkenheid stimuleert. Bezwaren en risico’s worden zo goed mogelijk ondervangen. Om dit mogelijk te maken, kan het helpen als participatie in windparken ook als tender criterium wordt opgenomen, of in het kavelbesluit wordt meegenomen. Dit alles met als doel: ‘onze Noordzeewind’ mogelijk maken, waar Nederlanders trots op kunnen zijn.
In de middag sessie gaan de drie niches uiteen in groepen om verder te werken aan oplossingen. Deze worden eind van de middag weer plenair gepresenteerd.
1. Visserij & Wind op Zee (Eelco Leemans)
Zie het verslag van de niche, en de presentatie van de breakout groep.
2. Natuurversterking & Wind op Zee (Guido Schild en Guido Hommel)
Visie: in het jaar 2024 staat een eerste natuur-inclusief windpark. Naast geminimaliseerde negatieve ecologische impact richt het zich op het maximaliseren van natuurversterking. Er zijn twee sporen nodig om hier naartoe te werken:
- Lobby spoor: Wat we nu kunnen doen om dat te bereiken: zienswijze indienen voor tender criteria bij RVO. Nodig: dat maatregelen ook in wetgeving terecht komen, bijv. prikkel om stiller te heien. Betrokkenheid nodig op alle lagen in organisaties: bestuurlijk én uitvoerend.
- Innovatiespoor: start pilot St. Noordzee en Natuur en Milieu, ‘Rijke Noordzee’: financiering nodig. Wat nu al gebeurt, waar aansluiting te vinden is: GROW, PhD’s at Sea, Our Oceans Challenge - jonge onderzoekers en innovators.
3. Participatie in Wind op Zee (Frans van der Loo)
We hebben een primeur: de initiatiefgroep heeft vanmiddag van het grondwettelijk recht een vereniging op te richten, gebruik gemaakt. De vereniging gaat voorlopig door onder de naam Vereniging Participatie Wind op Zee. Jullie zijn allen aan te melden als lid van deze vereniging in oprichting. Feedback die we kregen op het oorspronkelijke plan: de vereniging als zodanig is veel meer dan een club die mensen aanspoort om te gaan beleggen. Dat is deel van het verhaal: de oproep om een deel van de winst op zee, op land te investeren. Er zijn ook veel groepen die allerlei doelstellingen hebben rond de Noordee, belangrijk te verwoorden. Zo’n vereniging kan een platform zijn om te discussiëren daarover, en wat participanten belangrijk vinden m.b.t. de Noordzee. Het is een participatievereniging met een agenda, met belangrijke agendapunten zijnde recreatie, natuur en visserij. De vereniging is ook geschikt als lobbykanaal richting Den Haag en andere bestuurscentra.
Bekijk de presentatie van de breakout groep.
Martine Verweij sluit plenair af. De volgende stappen in het Lab de komende maanden:
- In de niches, de prototypes praktisch vormgeven
- Voorbereiding next level NSE Lab, o.a. door het betrekken van een bestuurlijke laag van betrokkenen (ambassador group).
Ieders input en hulp is hierbij van harte welkom!
Leesmateriaal
Contactpersonen/ meer informatie:
- Christopher Baan (Reos Partners): baan@reospartners.com
- Martine Verweij (MVI-Energie): verweij@greenbridges.nl